VAN RAMPGEBIED TOT FOTOPARADIJS
De Oekraïense stad Tsjernobyl (Chernobyl) staat bekend als een plaats die je moet mijden vanwege het hoge stralingsniveau dat er na de kernramp nog steeds heerst. Toch werkt het gebied om de stad op sommigen als een magneet. De vervallen en verlaten gebouwen vormen een waar paradijs voor Urban Exploration (urbex) fotografen. Als redacteur van Zoom.nl mocht ik samen met drie lezers afreizen naar de Oekraïne.
Op 26 april 1986 vond om even voor half twee in de nacht de grootste nucleaire ramp ooit plaats. Kernreactor 4 van de kerncentrale van Tsjernobyl explodeerde, waarna een wolk met radioactief materiaal over Europa waaide. In de middag van 27 april volgde de evacuatie van Pripyat, een stad niet ver van de kerncentrale, waar ongeveer 50.000 mensen woonden. Bijna 25 jaar later is de stad nog steeds verlaten en inmiddels behoorlijk vervallen. De ideale locatie dus voor Urbex-fotografie.
De reis begint op de eerste dag van december. In alle vroegte verzamelen we (Jim, Luuk, Marcel en ik) op Schiphol. Na een kop koffie begeven we ons richting check-in en gate. Voorafgaand zijn al de nodige voorbereidingen getroffen en tips uitgewisseld, zoals het warm houden van jezelf en je accu’s, want de weersvoorspellingen beloven sneeuw en veel kou. Maar ook over het intapen van je statief omdat er geruchten zijn dat een besmet statief wel eens niet het gebied uit zou mogen.
Tijdens de vlucht erheen blijkt dat er veel kennis aan boord is van goede Urbex-locaties en dat levert dan ook enthousiaste gesprekken op. Het blijkt dat veel locaties een ‘schuilnaam’ hebben waardoor Urbexers het soms over hetzelfde gebouw hebben maar daarvoor een andere naam gebruiken. Ook passeren nare verhalen de revue, zoals dat er incidenteel ook mensen omkomen bij het bezoek aan een locatie. Het gevaar zit bijvoorbeeld in instortende trappen of vloeren en liftschachten. Maar ook leuke anekdotes, zoals het tegenkomen van andere Zoomers op een locatie of de spanning bij de confrontatie met koperdieven of de beheerder met hond, zijn er gelukkig genoeg.
De 10 km-zone
Bij aankomst op Kiev airport blijken de handschoenen en muts niet voor niets en als we in de avond nog een sightseeing doen, waar we onder andere een bezoek brengen aan de Sint-Sophia Kathedraal, is de verwarming van het busje keer op keer een luxe. De volgende ochtend gaat het dan echt beginnen. We verlaten Kiev en rijden richting het noorden. Typisch Oost-Europese dorpjes en straatbeelden trekken aan ons voorbij en hoe verder we komen hoe meer verlaten het is. Tot het moment waarop we alleen nog maar door besneeuwde velden en bossen rijden. Vol vertrouwen in zijn winterbanden geeft de chauffeur ruim gas in de bochten, alsof hij graag naar Tsjernobyl rijdt. Dan verschijnt de eerste controlepost, de 30-kilometergrens. Pripyat ligt in ‘de zone’, een afgeschermd gebied met een straal van 30 kilometer rondom de kerncentrale. Voordat we de stad binnenrijden, zullen we drie controleposten van het leger en de politie moeten passeren. Alle papieren kloppen en we rijden door naar de 10- kilometercontrolepost. Hier wordt wat langer de tijd genomen, maar ook hier mogen we uiteindelijk verder rijden.
In de 10-kilometerzone liggen de stad Tsjernobyl, de kerncentrale en Pripyat. We komen aan in een gemeentekantoor van Tsjernobyl waar we onze gids Mischa ontmoeten. In dit kantoor zullen we later nog genieten van de typisch Oekraïense keuken en lokale drankjes. Mischa neemt ons eerst mee naar een aantal bezienswaardigheden in de buurt, het bekende monument voor de brandweermannen, het scheepskerkhof en een veld met oude tanks die hebben geholpen bij het opruimen van de rampplek. We laten Tsjernobyl achter ons en rijden in de richting van de kerncentrale. De geigerteller gaat aan en we zien dat de meter ongeveer tien keer zo hoog uitslaat als dat hij in Nederland zou doen. Dan stopt Mischa op een plek waar de straling nog veel hoger is, 8 microsievert, en de geigerteller laat in plaats van gekraak nu een constante pieptoon horen. De straling is niet te voelen, maar toch willen we graag verder rijden. In de verte verschijnen de torens van de kernreactoren. Bij reactor 4 stoppen we en stappen we uit. Hier heeft de explosie plaatsgevonden en inmiddels is er een sarcofaag omheen gebouwd om de radioactiviteit binnen te houden. We mogen hier foto’s maken, maar alleen in de richting van de reactor. Een bizarre plek om te zijn.
De stad in
We rijden verder naar de plek waar we voor gekomen zijn: Pripyat. Hoewel verlaten, moeten we om deze stad in te komen toch nog door een controlepost. Nu rijden we de stad binnen over dezelfde weg waar de bussen 25 jaar geleden ongeveer 50.000 mensen de stad uitreden. Beelden hiervan kun je vinden op internet. De verwachtingen van Pripyat zijn groot. We verwachten een overvloed aan verlaten situaties tegen te komen. Overal om ons heen zien we vervallen gebouwen. Hoewel voor sommigen het element van het betreden van een locatie en betrapt kunnen worden ook bij Urbex hoort, gaan we dat nu niet ervaren. Daartegenover staat wel dat daar waar een Urbexer normaal een dag de tijd neemt voor een gebouw, we nu een hele stad met tientallen gebouwen voor ons hebben liggen. Dan blijkt Jim zijn huiswerk goed gedaan te hebben. Hij heeft een plattegrond meegenomen van Pripyat, waar alle locaties op staan. Er is ingetekend waar het zwembad is, de (kleuter)scholen, de kermis, de sporthal, bioscoop, ziekenhuis, muziekschool, en alle andere gebouwen. We trekken ons plan, verlaten de bus, pakken de camera en beginnen met schieten. Veel gebouwen zijn door de jaren heen vernield, maar omdat het gebied zo groot is, zijn er nog voldoende voorwerpen en herinneringen te vinden. We bezoeken deze dag onder meer het cultureel centrum, een oud restaurant, de sporthal en het reuzenrad. Als de avond valt, vertrekken we weer.
Urbexers in hun element
Die avond in Hotel Tsjernobyl, het enige hotel van de stad, worden direct de eerste beelden uitgewerkt en wordt er kennis uitgewisseld over Photoshop, Lightroom en hdr-software. Leerzaam en leuk tegelijk.
De volgende ochtend vertrekken we na een stevig ontbijt wederom richting Pripyat. Ook vandaag zijn we de enige mensen in deze stad. Onze gids probeert nog om netjes een rondleiding te geven, maar bij het binnengaan van het zwembadcomplex is hij ons al snel weer kwijt. Iedereen schiet een andere kant op, op zoek naar geschikte standpunten en voorwerpen. Luuk beklimt de 5 meter hoge duiktoren en maakt vanaf daar zijn foto’s. Na het zwembad gaan we richting een school waar de vloer bezaaid ligt met gasmakers. In dit grote gebouw zijn nog veel herinneringen te vinden zoals schoolboeken, lessenaars en speelgoed. Al snel blijken twee dagen veel te kort om alles vast te leggen. Er worden plannen gemaakt om nog een keer terug te gaan, maar dan voor een week of langer. De Urbexers zijn helemaal in hun element.
Alsof de school niet groot genoeg was, is het ziekenhuis nog veel groter: zeven etages vol met operatiekamers, kinderbedjes, nog gevulde ampullen en liftschachten. Erg bizar om hier rond te lopen en te bese en wat een bedrijvigheid hier geweest moet zijn. Op een van de bovenste etages fotografeert Jim een register of agenda waarvan de laatste afspraak op 27 april 1986 staat. De bioscoop en de aangrenzende muziekschool zijn onze volgende stop. Oude piano’s, zalen en oude lichtbakken genoeg hier. Voortdurend moeten we goed oppassen voor doorzakkende vloeren. De gebouwen zijn al twintig jaar niet onderhouden, en als we een kinderschool willen bezoeken mogen we hier niet in omdat deze al aan het instorten is. Gelukkig weet gids Mischa nog een kleuterschool waar minder is vernield en vervallen. En inderdaad is hier een hoop speelgoed, kinderschoentjes en ook weer gasmaskers te vinden.
Na een uitputtende dag, maar met gigabytes aan beeld en een erg voldaan, maar ook indrukwekkend gevoel rijden we Pripyat weer uit. Bij de controlepost wordt onze bus nog gecontroleerd op straling en ook wij zelf moeten door een poort. In deze poort moeten we onze handen op sensoren leggen en als de meter groen uitslaat, gaat het poortdeurtje open; bij rood blijft het dicht. Wat het plan is bij rood licht, is ons niet duidelijk. Ook bij oranje zijn we blijkbaar nog gezond genoeg om verder te mogen. Hier eindigt onze expeditie en we rijden weer terug naar de bewoonde wereld van Kiev.
Dagje extra
Voordat we weer in het vliegtuig stappen, acclimatiseren we nog even in Kiev. Onze gids daar laat ons de meest bijzondere plekken van de stad zien. Zo brengen we onder meer een bezoek aan het holenklooster Pechersk Lavra, waar monniken in nauwe gangen onder de grond leefden. Hier in de buurt staan veel kerken die samen met de omliggende gebouwen op de werelderfgoedlijst staan. Kiev is een oude stad vol met historie waar fotografisch ook voldoende te zien is. Die avond zouden we weer terugvliegen naar Nederland, maar omdat het landen op Schiphol moeilijk is door de Nederlandse winter, mogen we een dagje langer blijven en vliegen we de volgende ochtend. Tijdens een vakantie duurt het soms even voordat je echt het gevoel hebt van huis weg te zijn, maar op deze trip hadden we dat gevoel meteen. Een zeer bijzondere trip die in ons geheugen gegrift staat. We zijn er bovendien net op tijd geweest, want bij terugkomst lazen we het nieuws dat ‘de zone’ in 2011 open zal gaan voor toerisme.